Wystawa pt. „Widmo” przedstawia wybrane prace studentów kierunku Sztuki Wizualne, powstałe w zakresie realizacji programu przedmiotu fotografia dokumentalna, moduł fakultatywny w zakresie fotografii. Od kilkudziesięciu lat trwa dyskurs nad kondycją fotografii dokumentu w czasach nam współczesnych. Przyjmuje się, że ekspansywny rozwój techniki i technologii, zmieniająca się wokół nas rzeczywistość w obszarze odniesienia i estetyki obrazowania fotograficznego, wpływają znacząco na obecne pojęcie kryzysu fotografii dokumentalnej. (Fotografia, przyp.) (…) zaczęła poddawać się estetyzacji, poszukiwała dramatyzacji obrazu i nieuchronnie oddalała się od pierwotnych intuicji, jednocześnie zbliżając się do roli tworzywa plastycznego, a w rezultacie poddając się plastycznemu kształtowaniu; traciła przy tym zdolności obiektywnego odzwierciedlania świata i zdarzeń¹.

Należy zwrócić uwagę na większą zasadność redefinicji obszaru fotografii dokumentalnej w rzeczywistości cyberprzestrzeni. Powszechność ekspansji fotograficznego medium każdego dnia dokonuje przesunięcia punktu ważności wiarygodności fotografii – współcześnie to nowe porządki wizualne i estetyczne. Fotografia postdokumentalna stanowi zatem pojęcie bliższe działaniom, które obszar fotograficznego dokumentu „naśladują”. Autorzy prac prezentowanych w ramach ekspozycji online pt. „Widmo” dokonali tego rodzaju redefinicji, która stanowi przyzwolenie na elementy fikcji, kreacji w obszarze fotograficznych zapisów paradokumentalnych zdarzeń. Tytułowe widmo wskazuje na niedookreśloność znaczeń i rozciągłość iluzorycznych kontekstów sytuacyjnych – formy wypowiedzi, które zaistniały w pracach autorów biorących udział w wystawie.

Piotr Firlej interpretuje zagadnienie widma w fotografii poprzez umowne, trwające w czasie rejestracje dynamiki postaci sytuujących się przed obiektywem kamery. Są to wizualne preteksty do refleksji o naturze zjawiska, które, jak pisze Firlej: Pojawia się nagle i nieoczekiwanie, równie nagle i nieoczekiwanie znika. Autor podejmuje działanie polegające na statycznym ustawieniu aparatu fotograficznego wobec rozwojowej sytuacji ćwiczeń wykonywanych na macie w sali sportowej, element inscenizacji buduje się poprzez punkt widzenia kamery. Decyzja zaplanowanego kadru ulega wzmocnieniu o znaczenie przypadkowego ruchu wobec wybranego do rejestracji fragmentu przestrzeni.

Odmienne widzenie natury widma prezentuje projekt Klaudii Ryniak. Autorka proponuje rozbudowany zestaw fotografii przedstawiających przemieszczanie uczłowieczonego widma w realnej, spotęgowanej jesienno-zimową aurą – osamotnionej rzeczywistości. Istotny element kreacji stanowi maska, przedmiot gotowy – banalny i „brzydki”, w swojej estetyce i wymowie stwarzający jednak poczucie prawdopodobieństwa zaistnienia dokumentowanej sytuacji. Jak pisze autorka: Tajemnicza postać, wędrująca przez leśne tereny i wykonująca różne czynności, nie wzbudza jednak strachu. Jej tożsamość została zakryta poprzez maskę. (…) Historia bohatera zapętla się i jest swojego rodzaju tułaczką. Powraca on do odwiedzonych wcześniej miejsc. Możemy dostrzec, że zaczyna podróż w okresie jesiennym, przechodząc przez okres zimowy, kończąc ponownie na jesiennym. Celowość poruszenia aparatu fotograficznego bądź postaci podczas rejestracji, pętla prezentacji filmowej – to elementy wzmacniające poczucie egzystencjalnej pustki i bezmiaru bezsensu wędrówki znajdującego się niejako w matni, tytułowego – groteskowego widma. Fotografie przedstawiające postać w masce to również symboliczne nawiązanie do kondycji Zła w życiu człowieka na Ziemi, do tożsamości kogoś / czegoś o pejoratywnym zabarwieniu znaczeniowym. Podczas oglądu filmowej prezentacji zdjęć, nie sposób uniknąć skojarzenia odsyłającego odbiorcę do złowrogo-prześmiewczego chichotu leśnego licha.

W ramach wystawy prezentowane są również dwa projekty, stanowiące indywidualne interpretacje ich autorek w odniesieniu do przykazań zawartych w Dekalogu. Tytułowe dziesięć przykazań kościelnych to krótkie opowieści photo book, gdzie inspirację do notacji fotograficznych stanowi idea usytuowania norm, nakazów, zasad współżycia społecznego – w obszarze współcześnie nas otaczającej rzeczywistości.

Zapis dziesięciu „fotograficznych przykazań” Klaudii Ryniak, to refleksja o codzienności życia osoby uzależnionej od alkoholu. Specyficzną aurę zdjęć stanowi kontekst naśladowania formy dokumentalnej. Pierwszoplanowe elementy wykreowane to „alkoholowe martwe natury”, sztuka przemyślanego rozostrzenia obrazów i poruszenia aparatu fotograficznego podczas rejestracji, zmienna temperatura barwowa.

Grzechy współczesnego świata poprzez odniesienie do dominującej obecności ekranów w życiu człowieka współczesnego, stanowią główny kontekst do interpretacji kościelnego Dekalogu autorstwa Dominiki Wasąg. Wirtualne tożsamości ² to swego rodzaju normy, konwencje, powszechność sposobu wymiany myśli i obrazów, zwłaszcza w obszarze ekspansji technologicznego rozwoju fotograficznego medium. Relacja z Drugim następuje wobec sztucznej estetyki wirtualnego obrazowania.

Helena Kardasz

¹ Brogowski Leszek, „Koniec fotografii. Ideologia uprzywilejowanych chwil i kryzys świadomości estetycznej”, w: „Format” 2002, nr 41; cz. II w: „Format” 2003, nr 43
² Jarema Drozdowicz, „Decydujący moment w świecie Instagramu. Współczesna fotografia uliczna i wirtualne tożsamości”, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2016

Galeria Fotografii Na Dole, PREZENTACJA ONLINE – pt. „Widmo”, autorzy: Piotr Firlej, Klaudia Ryniak, Dominika Wasąg, kuratorka: Helena Kardasz; I Pracownia Fotografii, Instytut Sztuk Wizualnych, Wydział Artystyczny, Uniwersytet Zielonogórski; marzec 2021

Piotr Firlej, „Widmo”, 8 fotografii w zapisie cyfrowym, 2021

Klaudia Ryniak, „Widmo, 30 fotografii w zapisie cyfrowym, 2021

Klaudia Ryniak, „Dekalog”, 10 fotografii w zapisie cyfrowym, 2021

Dominika Wasąg, „Dekalog”, 10 fotografii w zapisie cyfrowym, 2021